مالیات سبز: مفهوم، اهمیت و وضعیت آن در ایران

مالیات سبز چیست؟

مالیات سبز، که به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری زیست‌محیطی در نظر گرفته می‌شود، به مجموعه‌ای از مالیات‌ها و مشوق‌های مالیاتی اطلاق می‌شود که با هدف ارتقای پایداری زیست‌محیطی و کاهش آثار منفی اقتصادی بر محیط‌زیست طراحی شده‌اند. این نوع مالیات‌ها می‌توانند شامل مالیات بر آلاینده‌ها، مالیات بر مصرف منابع طبیعی، و مشوق‌های مالیاتی برای اقدامات سبز باشند. مالیات سبز به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در تحقق اهداف توسعه پایدار و مقابله با تغییرات اقلیمی شناخته می‌شود.

برای انجام امور مالیاتی خود با مشاوران شرکت خدمات مالیاتی داراکو در ارتباط باشید.

مالیات‌های سبز می‌توانند به دو دسته اصلی تقسیم شوند:

مالیات‌های مستقیم زیست محیطی: این مالیات‌ها به طور مستقیم بر اساس مقدار یا نوع آلایندگی یا آسیب زیست‌محیطی وضع می‌شوند.مثل:

1.  مالیات بر انتشار گازهای گلخانه‌ای: مالیات بر مقدار دی‌اکسید کربن (CO₂) منتشر شده توسط صنایع و خودروها.
2. مالیات بر آلودگی هوا: مالیات بر میزان آلاینده‌های هوا از کارخانه‌ها و وسایل نقلیه.

مالیات‌های غیرمستقیم زیست‌محیطی: این مالیات‌ها به طور غیرمستقیم از طریق افزایش قیمت کالاها و خدماتی که دارای اثرات زیست‌محیطی منفی هستند، عمل می‌کنند. مثل:

1. مالیات بر سوخت‌های فسیلی: مالیات بر مصرف بنزین، گازوئیل و دیگر سوخت‌های فسیلی که باعث انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای می‌شود.
2. .مالیات بر بسته‌بندی‌های غیرقابل بازیافت: مالیات بر کالاهایی که با استفاده از بسته‌بندی‌های زیان‌آور برای محیط‌زیست عرضه می‌شوند

از چه زمانی مالیات سبز مطرح شد؟

پس از بررسی کارشناسان شرکت خدمات مالیاتی داراکو به این نتیجه رسیدیم که تاریخچه مالیات سبز به اواخر قرن بیستم برمی گردد. زمانی که توجه به مسائل زیست محیطی بیشتر شد.در اولین کنفرانس محیط زیست سازمان ملل در استکهلم (1972) یا کنفراس سران ریودوژانیرو (1992) واژه مالیات سبز به طور ویژه مطرح نشد، اما پایه‌گذار مفاهیم و ایده‌هایی گشت که بعد ها به توسعه ابزارهای اقتصادی زیست‌محیطی مانند مالیات سبز کمک کرد.

در این میان پروتکل کیوتو (1997) طی توافقنامه ای بین‌المللی با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تأثیر زیادی بر تدوین سیاست‌های مالیاتی سبز در کشورهای مختلف داشت.به طوری که بسیاری از کشورهای جهان، مالیات‌های سبز را به عنوان یک ابزار برای مقابله با مشکلات زیست‌محیطی به کار گرفتند. تاریخچه مالیات سبز در کشورهای OECD

•  استرالیا: مالیات بر زباله از سال 1989 و مالیات بر انرژی گاز و الکتریسیته از سال 1996.
•  بلژیک: معرفی مالیات بر فرآورده‌های انرژی از سال 1993.
•  دانمارک: مالیات بر دی اکسید کربن از سال 1992 و اصلاحات مالیاتی تا سال 2002.
•  فنلاند: نخستین کشور معرفی‌کننده مالیات بر کربن از سال 1990.
•  فرانسه: آغاز تجدید ساختار مالیات‌های زیست‌محیطی از سال 1990.
•  آلمان: اصلاحات مالیات اکولوژیکی از اوایل 1999.
•  ایتالیا: معرفی مالیات بر CO2 از سال 1998.
• هلند: مالیات بر سوخت از سال 1998 و مالیات‌های دیگر در سال‌های 1995 و 1996.
•  سوئد: اصلاحات عمده مالیاتی از سال 1991.
•  انگلیس: مالیات بر زباله از سال 1996 و عوارض تغییر آب و هوا از سال 2001.
•  نروژ: مالیات بر CO2 نفت خام از سال 1991.
• سوئیس: رد دو طرح مالیات سبز در سپتامبر 2000.

بیشتر بخوانید: سامانه مودیان مالیاتی چیست ؟

مالیات سبز چه کمکی می کند؟

کاهش هزینه‌های خارجی: مالیات‌های زیست‌محیطی ابزارهایی برای کاهش هزینه‌های خارجی فعالیت‌های اقتصادی هستند.

نقش در رشد پایدار: مالیات‌های زیست‌محیطی به حفظ رشد مستمر و پایدار اقتصادی، اشتغال، کاهش تورم و ثبات قیمت‌ها کمک می‌کنند.

منبع درآمدی: این مالیات‌ها به عنوان یکی از منابع درآمدی دولت، پس از نفت، اهمیت دارند. به عنوان مثال مالیات بر انتشار آلاینده‌ها

این مالیات اختلاف بین قیمت‌های خصوصی و اجتماعی ناشی از آلودگی را حذف می‌کند، به طوری که قیمت‌های بخش خصوصی به قیمت‌های اجتماعی نزدیک می‌شود. باید طوری تعیین شود که نرخی معادل ارزش پولی خسارت نهایی آلودگی ،داشته باشد و تا سطح آلودگی بهینه شود.

اثرات مالیات بر تولید و آلودگی:با وضع مالیات، تولیدکنندگان هزینه‌های اجتماعی آلودگی را در نظر می‌گیرند و سعی می‌کنند هزینه‌های تولید را کاهش دهند، که این امر می‌تواند منجر به کاهش آلودگی شود.این مالیات همچنین مصرف‌کنندگان را نسبت به عواقب آلودگی کالاها آگاه می‌کند و از طریق سیستم توزیع مجدد درآمد، رفاه اقشار آسیب‌پذیر را افزایش می‌دهد.

اثر مالیات بر رفاه و تولید: اعمال مالیات بر آلودگی ممکن است باعث کاهش تولید و رفاه شود.

برای مثال، تحقیق «ویسما» و «دلینک» نشان داد که کاهش رفاه ناشی از مالیات به میزان 10-15 یورو به ازای هر تن دی‌اکسید کربن برابر با 1% برآورد شده است.تحقیق «لیانگ» و همکاران نشان داد که کاهش انتشار دی‌اکسید کربن به میزان 5-10% بدون یارانه یا معافیت مالیاتی منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی می‌شود، اما معافیت بخش‌های خاص ممکن است تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد.

بیشتر بخوانید: حسابداری سبز چیست؟

این مالیات در چه بخش هایی کاربردی است؟

مالیات‌های سبز می‌توانند در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی به کار روند. طی بررسی شرکت خدمات مالی داراکو در مطالعات انجام شده بخش های زیر می توانند مشمول مالیات گردند؛

• بخش کشاورزی

مالیات بر مصرف کود و سم: استفاده بی‌رویه از کودها و سموم شیمیایی می‌تواند به آلودگی آب و خاک و کاهش کیفیت محصولات کشاورزی منجر شود. مالیات بر مصرف این نهاده‌ها می‌تواند به کاهش آسیب‌ها و ارتقاء روش‌های پایدار کشاورزی کمک کند.

مالیات بر مصرف آب: مصرف زیاد آب در کشاورزی به کاهش منابع آب شیرین منجر می‌شود. مالیات بر مصرف آب می‌تواند به استفاده بهینه و کاهش هدررفت آب کمک کند.

مالیات بر تغییر زیست‌بوم: تغییر کاربری اراضی از جمله تبدیل جنگل‌ها به مزارع کشاورزی می‌تواند به تخریب زیست‌بوم‌ها و کاهش تنوع زیستی منجر شود. مالیات بر این فعالیت‌ها می‌تواند به حفظ زیست‌بوم‌ها کمک کند.

• بخش حمل و نقل

مالیات بر میزان دودهای خروجی: این مالیات‌ها می‌تواند به کاهش آلایندگی هوا از وسایل نقلیه و بهبود کیفیت هوای شهری کمک کند.

مالیات بر مصرف سوخت ناقص و حجم موتور: مالیات بر سوخت‌های آلاینده و خودروهای با حجم موتور بزرگ می‌تواند به کاهش مصرف سوخت و آلایندگی کمک کند.

مالیات بر نوع سوخت مصرفی: استفاده از سوخت‌های پاک‌تر مانند الکتریسیته یا گاز طبیعی نسبت به سوخت‌های فسیلی دارای مالیات کمتری است و می‌تواند به ترویج استفاده از منابع انرژی پاک کمک کند.

• بخش صنعت و معدن

مالیات بر مواد و ذرات خروجی: مالیات بر میزان آلاینده‌هایی که از کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی خارج می‌شود، می‌تواند به کاهش آلایندگی‌ها و ارتقاء فناوری‌های پاک کمک کند.

مالیات بر تخریب و تغییر محیط‌زیست: فعالیت‌های معدنی که به تخریب زیست‌بوم‌ها و منابع طبیعی منجر می‌شود، مشمول مالیات هستند و این می‌تواند به کاهش آسیب‌ها و ارتقاء شیوه‌های معدنی پایدار کمک کند.

بیشتر بخوانید: دادرسی مالیاتی چیست

وضعیت مالیات سبز در ایران

همانطور که می دانیم قوانین مالیاتی کشور به‌طور مستقیم مالیات سبز را پوشش نمی‌دهد، اما برخی از قوانین و مقررات می‌توانند به‌طور غیرمستقیم بر اعمال مالیات سبز تأثیر بگذارند.با توجه به افزایش مسائل محیط زیستی و اجرای سیاست‌های مرتبط با آن در طی سال‌های اخیر می توان به برخی از قوانین و سیاست‌های مرتبط با مالیات سبز در ایران اشاره کرد؛

قانون حفاظت محیط‌زیست (1353): این قانون به عنوان نخستین قانون جامع در زمینه حفاظت از محیط‌زیست در ایران، اصول و قواعد اولیه را برای حفاظت از محیط‌زیست تعیین کرده است.

قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا (1374): این قانون به مدیریت و کاهش آلودگی هوا از منابع مختلف از جمله صنایع و وسایل نقلیه پرداخته است.

قانون مدیریت پسماندها (1383): به مدیریت و کاهش پسماندهای صنعتی و خانگی پرداخته و به تدوین سیاست‌هایی برای کاهش تولید پسماندهای زیان‌آور کمک کرده است.

سیاست‌های برنامه‌های توسعه: در برنامه‌های توسعه کشور، از جمله برنامه‌های اول تا چهارم، توجه به مسائل زیست‌محیطی و توسعه پایدار مورد تأکید قرار گرفته است. با این حال، اجرای مؤثر مالیات‌های سبز در ایران با چالش‌هایی مواجه است:

مشکلات اجرایی و نظارتی: نظارت بر میزان آلایندگی و اجرای دقیق مالیات‌ها نیازمند سیستم‌های پیچیده و منابع انسانی کافی است.

مقاومت و عدم پذیرش: صنایع و کسب‌وکارها ممکن است در برابر افزایش هزینه‌ها مقاومت کنند، که می‌تواند بر اثربخشی مالیات‌های سبز تأثیر بگذارد. خلأهای قانونی و قوانین متداخل: برخی قوانین زیست‌محیطی در ایران هنوز با خلأها و تداخل‌های قانونی مواجه است که می‌تواند مانع از اجرای مؤثر مالیات‌های سبز شود.

پیشنهادات شرکت خدمات مالی داراکو برای توسعه مالیات سبز

پیشنهاد توسعه قوانین خاص برای مالیات سبز طوری که سازمان‌ها و افراد تشویق به اتخاذ اقدامات زیست‌محیطی شوند.

آموزش و فرهنگ‌سازی؛،برگزاری دوره‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی در زمینه مالیات سبز و مزایای آن می‌تواند به پذیرش بیشتر این رویکرد کمک کند. پشتیبانی از تحقیق و توسعه حمایت از تحقیق و توسعه در زمینه تکنولوژی‌های سبز و پروژه‌های زیست‌ محیطی می‌تواند به ارتقای مالیات سبز و تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کند .

شرکت خدمات مالی داراکو (Daraco Financial Services) با توجه به روند جهانی مالیات سبز و نیاز به ارتقای اصول زیست‌محیطی در ایران، نقش مهمی در زمینه مشاوره و ارائه خدمات مالی مرتبط با مالیات سبز ایفا می‌کند.

داراکو با داشتن تیمی از کارشناسان و مشاوران متخصص در زمینه مالیات و قوانین زیست‌محیطی، به سازمان‌ها و شرکت‌ها کمک می‌کند تا به‌طور مؤثر و مطابق با استانداردهای جهانی، اصول مالیات سبز را در فعالیت‌های خود پیاده‌سازی کنند.

خدمات کلیدی داراکو شامل

مشاوره مالیاتی: ارائه مشاوره در زمینه قوانین مالیاتی و راهکارهای مرتبط با مالیات سبز، به‌ویژه در مورد بهینه‌سازی مالیات‌ها و استفاده از مشوق‌های مالیاتی برای پروژه‌های سبز.

تحلیل و گزارشگری: کمک به سازمان‌ها در تهیه گزارش‌های زیست‌محیطی و مالیاتی، تحلیل داده‌ها و بررسی تأثیرات مالیات سبز بر عملکرد مالی و زیست‌محیطی. پشتیبانی از پیاده‌سازی پروژه‌های سبز: ارائه خدمات مشاوره در زمینه پیاده‌سازی پروژه‌های زیست‌محیطی و کمک به دریافت معافیت‌ مالیاتی و تخفیف‌های مالیاتی مرتبط.

با توجه به کمبود قوانین مالیات سبز در ایران و نیاز به تخصص‌های مالیاتی و زیست‌محیطی، نقش شرکت‌هایی مانند داراکو در ارائه مشاوره و خدمات مرتبط با مالیات سبز بسیار حیاتی است. این شرکت می‌تواند به سازمان‌ها در تطبیق با الزامات جهانی و بهره‌مندی از فرصت‌های مالیاتی کمک کند.

منابع معتبر

مالیات سبز (مالیات های زیست محیطی) ،جواد پور غفار دستجردی مجله اقتصادی (1393)

1. OECD (Organization for Economic Co-operation and Development). (2015 "Green Taxation and Innovation." OECD Publishing. “Green Taxation and Innovation." OECD Publishing. 2.

European Commission. (2013) "Tax Reforms in EU Member States: 2013." the Economy through Fiscal Policy." World Bank Group. 3

. World Bank. (2017) "Greening the Economy through Fiscal Policy." World Bank Group. 4. International Monetary Fund (IMF). (2019). "Fiscal Policy and the Environment." IMF Policy Paper.